за адзін верш

бадай, у жыцьці кожнага ёсьць падзеі, якія перакульваюць сьвет з ног на галаву, імгеньні, пасьля якіх ты становішся іншым. І гісторыю свайго “я” якраз таму вельмі цяжка пісаць, што тыя падзеі зазвычай – як бліскаўкі, як маланкі, як сполахі сьвятла – гэткія 25-я кадры, якія пранікаюць адразу ў сьвядомасьць і зьмяняюць усё ўсярэдзіне і наўкола.
Я гляджу на лёс сваіх аднаклясьнікаў, я гляджу на лёс сваіх дваравых сяброў і не магу зразумець, скуль ува мне ўзялася – у рускамоўнай сям’і, у спрэс рускамоўным горадзе - і не дае спакою да сёньня гэтая беларушчына.
Мо, слоўца кінутае бабуляй?
Мо, куплены на распродажы за капейкі зялёны двухтомнік Гілевіча?
Мо, першы том расейска-беларускага слоўніка, які ў дадатак да расейскага арфаэпічнага слоўніка мне чамусьці купіла матуля і які я чамусьці ўзяўся чытаць?
Шукаў адказу ў знойдзеным на гарышчы дзёньніку. Але разгадка ня стала бліжай. На чарговым аркушы проста было напісана: “Ад сёння буду весць свой дзённік на беларускай мове” і кропка.
І вось сёньня, як праглядаў дзёньнікі грамады, прачытаў колькі Караткевічавых вершаў – і ажно дрыжыкі прабеглі па скуры. Я ўзгадаў адзін і вельмі важны “сполах”, які працяў мяне маланкай, скалынуў землятрусам, узрушыў так, што я ня мог думаць ні пра што іншае. Гэта быў верш. Адзін з тых рэдкіх вершаў, які запамінаецца зь першага разу. Ён быў схаваны ў глыбіні раману “Каласы пад сярпом тваім” – як узнагарода настойлівым, як дарунак падрыхтаваным, які мог бы згубіцца ў рымах зборніку паэзіі, але тут біў проста ў сэрца, да страты прытомнасьці, да тых – самых цяжкіх сьлёз, якія падступаюць да вачэй, але не даюць плачу, якія падкатваюцца камяком, а не даюць скаўтнуць. Гэта было адкрыцьцём новага сьвету і новага сьвятла, пасьля якога ўжо няма дарогі назад. Усё ўбітае ў мае дзіцячыя мазґі піянэрважатымі, піонерскімі правдамі, бонч-бруевічамі і падручнікамі па гісторыі СССР абрынулася за адзін верш. Вось ён.

Ёсьць паданьне вякоў, што разбурыць калісь
Бабілёнскую Вежу Адам
І няўмольна сальюцца мовы зямлі
У адну, няродную нам.
І мая безвыходна пойдзе у змрок,
У атрутны, як вечнасьць, цень,
Трапяткая і сіняя, як васілёк,
Гарачая, як прамень.
Я ні шчасьця, ні доўгіх дзён не жадзён,
Хай пятля, хай памерці ў журбе,
Хай ня будзе ні шчасьця, ні будучых дзён,
Калі ў іх ня будзе цябе.
Сірата па зьедлівай волі багоў,
Гінучы мой карабель,
Хай ня будзе сьвітаньня ў народа майго,
Калі досьвіткам здрадзіць табе.
Ад палеткаў райскіх лёгкай ступой,
Збочу я да пякельных катлоў,
Калі першы ж анёл на мове маёй
Мне ня скажа: "Братка, здароў".
Той, хто схоча хоць слова тваё разбурыць,
Хай раней у апошнім баю
Возьме сьмерцю і полымем тры муры:
Цела, сэрца, песьню маю.
Ты мой ясны хлеб і каханы май,
Песьня продкаў, нашчадкаў палі,
Безь цябе, не з табой — не патрэбны мне рай
На душы.
Ў небясі.
На зямлі.

(запісана па памяці)


❏

badaj, u žyćci kožnaha jość padziei, jakija pierakulvajuć śviet z noh na hałavu, imhieńni, paśla jakich ty stanovišsia inšym. I historyju svajho “ja” jakraz tamu vielmi ciažka pisać, što tyja padziei zazvyčaj – jak bliskaŭki, jak małanki, jak społachi śviatła – hetkija 25-ja kadry, jakija pranikajuć adrazu ŭ śviadomaść i źmianiajuć usio ŭsiaredzinie i naŭkoła.
Ja hladžu na los svaich adnaklaśnikaŭ, ja hladžu na los svaich dvaravych siabroŭ i nie mahu zrazumieć, skul uva mnie ŭziałasia – u ruskamoŭnaj siam’i, u spres ruskamoŭnym horadzie - i nie daje spakoju da siońnia hetaja biełaruščyna.
Mo, słoŭca kinutaje babulaj?
Mo, kupleny na rasprodažy za kapiejki zialony dvuchtomnik Hileviča?
Mo, pieršy tom rasiejska-biełaruskaha słoŭnika, jaki ŭ dadatak da rasiejskaha arfaepičnaha słoŭnika mnie čamuści kupiła matula i jaki ja čamuści ŭziaŭsia čytać?
Šukaŭ adkazu ŭ znojdzienym na haryščy dziońniku. Ale razhadka nia stała bližaj. Na čarhovym arkušy prosta było napisana: “Ad sionnia budu viesć svoj dzionnik na biełaruskaj movie” i kropka.
I voś siońnia, jak prahladaŭ dziońniki hramady, pračytaŭ kolki Karatkievičavych vieršaŭ – i ažno dryžyki prabiehli pa skury. Ja ŭzhadaŭ adzin i vielmi važny “społach”, jaki praciaŭ mianie małankaj, skałynuŭ ziemlatrusam, uzrušyŭ tak, što ja nia moh dumać ni pra što inšaje. Heta byŭ vierš. Adzin z tych redkich vieršaŭ, jaki zapaminajecca ź pieršaha razu. Jon byŭ schavany ŭ hłybini ramanu “Kałasy pad siarpom tvaim” – jak uznaharoda nastojlivym, jak darunak padrychtavanym, jaki moh by zhubicca ŭ rymach zborniku paezii, ale tut biŭ prosta ŭ serca, da straty prytomnaści, da tych – samych ciažkich śloz, jakija padstupajuć da vačej, ale nie dajuć płaču, jakija padkatvajucca kamiakom, a nie dajuć skaŭtnuć. Heta było adkryćciom novaha śvietu i novaha śviatła, paśla jakoha ŭžo niama darohi nazad. Usio ŭbitaje ŭ maje dziciačyja mazgi pijanervažatymi, pionierskimi pravdami, bonč-brujevičami i padručnikami pa historyi SSSR abrynułasia za adzin vierš. Voś jon.

Jość padańnie viakoŭ, što razburyć kaliś
Babilonskuju Viežu Adam
I niaŭmolna saljucca movy ziamli
U adnu, niarodnuju nam.
I maja biezvychodna pojdzie u zmrok,
U atrutny, jak viečnaść, cień,
Trapiatkaja i siniaja, jak vasilok,
Haračaja, jak pramień.
Ja ni ščaścia, ni doŭhich dzion nie žadzion,
Chaj piatla, chaj pamierci ŭ žurbie,
Chaj nia budzie ni ščaścia, ni budučych dzion,
Kali ŭ ich nia budzie ciabie.
Sirata pa źjedlivaj voli bahoŭ,
Hinučy moj karabiel,
Chaj nia budzie śvitańnia ŭ naroda majho,
Kali dośvitkam zdradzić tabie.
Ad paletkaŭ rajskich lohkaj stupoj,
Zboču ja da piakielnych katłoŭ,
Kali pieršy ž anioł na movie majoj
Mnie nia skaža: "Bratka, zdaroŭ".
Toj, chto schoča choć słova tvajo razburyć,
Chaj raniej u apošnim baju
Voźmie śmierciu i połymiem try mury:
Cieła, serca, pieśniu maju.
Ty moj jasny chleb i kachany maj,
Pieśnia prodkaŭ, naščadkaŭ pali,
Bieź ciabie, nie z taboj — nie patrebny mnie raj
Na dušy.
Ŭ niebiasi.
Na ziamli.

(zapisana pa pamiaci)